θηλασμός

Η πρώτη μορφή διατροφής των νεογνών του ανθρώπου και γενικότερα των θηλαστικών ζώων. Οι τρόποι και η διάρκεια του θ. ποικίλλουν ανάλογα με τα διάφορα είδη. Κατά τη διάρκεια της κύησης, ο μαστός ή μαζικός αδένας υφίσταται μεταβολές από την επίδραση των οιστρογόνων ορμονών, που έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση του βάρους και της αιμάτωσής του. Η αύξηση του βάρους οφείλεται στην υπερπλασία του επιθηλιακού-αδενικού ιστού και στην κατακράτηση ύδατος. Παράλληλα, τα επίπεδα της ορμόνης προλακτίνης στο αίμα αυξάνονται και μαζί με τα οιστρογόνα και την προγεστερόνη συμβάλλουν στην παραγωγή γάλακτος μέσω της μετατροπής του πλάσματος. Μέχρι τον τοκετό, τα οιστρογόνα ανταγωνίζονται την προλακτίνη και δεν επιτρέπουν την απέκκριση του γάλακτος, αλλά η απότομη πτώση των επιπέδων τους μετά τον τοκετό επιτρέπουν στην προλακτίνη να οδηγήσει τον μαζικό αδένα στη γαλουχία, ξεκινώντας τα πρώτα δύο εικοσιτετράωρα με το πρωτόγαλα πύαρ, που παρά την ελάχιστη ποσότητά του, είναι ιδιαίτερα θρεπτικό και χρήσιμο για το νεογέννητο. Είναι κιτρινωπό και παχύρρευστο υγρό, πλούσιο σε βιταμίνη Α και πρωτεΐνες, κυρίως σφαιρίνη, και θεωρείται φορέας αντισωμάτων. Περιέχει άφθονη βιταμίνη Α και άλατα, που δρουν ήπια καθαρτικά, βοηθώντας στην αποβολή του μηκωνίου. Ο θ. είναι αντιπροσωπευτικό παράδειγμα θετικής παλίνδρομης αλληλορύθμισης στον οργανισμό. Όσο το νεογνό ρουφά γάλα, ο ερεθισμός της θηλής στέλνει αισθητικό μήνυμα στον εγκέφαλο και από εκεί εντολή στην υπόφυση για να παραχθεί και να απελευθερωθεί στο αίμα προλακτίνη (υπεύθυνη για την παραγωγή γάλακτος στις κυψελίδες) και οξυτοκίνη (υπεύθυνη για την προώθησή του στους γαλακτοφόρους πόρους και στη θηλή), ώστε να διατηρηθεί ο θ. Στον άνθρωπο το μητρικό γάλα αποτελεί εξαιρετική τροφή για το νεογνό, τουλάχιστον κατά τους πρώτους 6 μήνες της ζωής, και υπερέχει σημαντικά έναντι της τεχνητής διατροφής με γάλα αγελάδας ή άλλων ζώων. Τα πλεονεκτήματα του θ. αφορούν τόσο το νεογνό όσο και τη μητέρα. Όσον αφορά το νεογνό, το μητρικό γάλα είναι η μοναδική τροφή που επιτρέπει την άριστη επεξεργασία και τη χρήση των θρεπτικών ουσιών που είναι απαραίτητες για τη φυσιολογική ανάπτυξή του. Η θνησιμότητα των βρεφών, ειδικότερα των πρόωρων, που θηλάζουν είναι μικρότερη, ενώ η αντίσταση του οργανισμού τους στις λοιμώξεις του αναπνευστικού και του γαστρεντερικού συστήματος και στις ιώσεις είναι μεγαλύτερη από τα νεογνά που διατρέφονται τεχνητά. Το μητρικό γάλα παρέχεται αμέσως μόλις ζητηθεί με ευκολία, χωρίς ανάγκη αποστείρωσης (συνιστάται η σχολαστική υγιεινή των μαστών και των χεριών της γυναίκας για την αποφυγή μυκητιάσεων ή άλλων λοιμώξεων) σωστής θερμοκρασίας. Συμβάλλει στην πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας, αλλεργικών καταστάσεων και σιδηροπενικής αναιμίας καθώς και στην ανάπτυξη του ψυχικού δεσμού μητέρας-παιδιού. Όσον αφορά τη μητέρα, ο θ. βοηθά στη γρήγορη παλινδρόμηση της μήτρας κατά τη λοχεία, στην αύξηση των καύσεων του λίπους που αποθηκεύτηκε κατά την κύηση και ως εκ τούτου στην απώλεια του περιττού βάρους. Παράλληλα, είναι πολύ πιθανόν να συμβάλλει στην προστασία από ορμονοεξαρτώμενους καρκίνους, όπως ο καρκίνος του μαστού και του ενδομητρίου. Επιπλέον πλεονέκτημά του είναι ότι συμφέρει οικονομικά. Ο μητρικός θ. αντενδείκνυται, όταν η μητέρα πάσχει από ενεργό φυματίωση και άλλα οξέα λοιμώδη νοσήματα, από καρδιοπάθειες, νεφροπάθειες, νεοπλάσματα, όταν παίρνει φάρμακα και όταν παρουσιάζει αγαλακτία ή υπογαλακτία. Οι ραγάδες του μαστού, οι μαστίτιδες και οι επίπεδες ή εισελκόμενες θηλές μπορεί επίσης να εμποδίσουν έως κάποιον βαθμό τον θ. Επιπλέον, ο θ. μπορεί να είναι αδύνατος σε περιπτώσεις συγγενών ανωμαλιών του στόματος (λυκόστομα, λαγώχειλος) ή στη σπάνια περίπτωση της έλλειψης του αντανακλαστικού του θ. Επειδή η αγωνία της μητέρας για την επάρκειά της στον θ. και για την καλύτερη δυνατή ανάπτυξη του παιδιού της μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στη διαδικασία του θ., με αποτέλεσμα να προτιμηθεί η τεχνητή διατροφή, κρίνεται σκόπιμη η λεπτομερής ενημέρωση της γυναίκας, ήδη από την περίοδο της εγκυμοσύνης, για τα πλεονεκτήματα του θ., την τεχνική του όσον αφορά τη στάση (ώστε να φθάνει άνετα το νεογνό τη θηλή, χωρίς να εμποδίζεται η αναπνοή του, για να μην καταπίνει αέρα και να μην ερεθίζει τη θηλή), τη συχνότητα, τη διάρκεια κάθε γεύματος (σταδιακή αύξηση μέχρι τα 30 λεπτά, αφού η μεγαλύτερη ποσότητα απομυζάται ήδη από το πρώτο δεκάλεπτο), την ανάγκη άμεσης τοποθέτησης του νεογνού στον μαστό αμέσως μετά τον τοκετό για να ενεργοποιηθεί το αντανακλαστικό του θ. στο νεογνό και η παραγωγή γάλακτος στη μητέρα, την προσωπική υγιεινή, τη διατροφή της (πλούσια σε πρωτεΐνες, βιταμίνες, σίδηρο, ασβέστιο και επαυξημένη κατά 500 θερμίδες ημερησίως σε σχέση με τις αναγκαίες σύμφωνα με το ύψος, την ηλικία και τη δραστηριότητά της), τις δυσκολίες που θα συναντήσει, ακόμη και για την αντιμετώπιση των ενοχών της στην περίπτωση που σταματήσει τον θ. Στις παραπάνω περιπτώσεις καθώς και όταν είναι ανεπαρκής η πρόσληψη βάρους στο νεογνό (η ελάχιστη ικανοποιητική πρόσληψη βάρους είναι 140 γρ. την εβδομάδα κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου), καταφεύγουμε στην τεχνητή διατροφή. Η διπλή ζύγιση του νεογνού πριν και μετά τον θ. και η καθημερινή ζύγισή του δεν συνιστώνται πια, αφενός γιατί διαταράσσουν την απαραίτητη για τον θ. ηρεμία της μητέρας, αφετέρου γιατί ο εβδομαδιαίος αρχικά και μηνιαίος αργότερα έλεγχος πρόσληψης βάρους κρίνεται επαρκής. Η τεχνητή διατροφή γίνεται με τη χορήγηση γάλακτος αγελάδας, τροποποιημένου έτσι ώστε η περιεκτικότητά του σε λίπος, υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και άλατα να πλησιάζει την περιεκτικότητα του γάλακτος της μητέρας (εξανθρωποποιημένο)· μπορεί να εφαρμόζεται αποκλειστικά ή σε συνδυασμό με θ. Και στα άλλα θηλαστικά o θ. μπορεί να είναι φυσικός, τεχνητός ή μεικτός: βέβαια, αυτές οι δύο τελευταίες περιπτώσεις συναντώνται αποκλειστικά σε ζώα που εκτρέφει ο άνθρωπος. Η σύνθεση του γάλακτος των θηλαστικών ζώων είναι όμοια, σε ό,τι αφορά τα συστατικά (νερό, καζεΐνη, αλβουμίνη, λίπος, γαλακτόζη και άλατα), με το γάλα της γυναίκας, αλλά συχνά ποικίλλουν πολύ οι εκατοστιαίες αναλογίες του. Το ειδικό του βάρος πλησιάζει πολύ (αγελάδας, κατσίκας, προβάτου, φοράδας, βουβάλου) με το γάλα της γυναίκας, το οποίο κυμαίνεται μεταξύ 1029 και 1034. Ο θηλασμός είναι απαραίτητος για την απρόσκοπτη ανάπτυξη του εμβρύου (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

ο (Α θηλασμός) [θηλάζω]

(για μητέρα ή μαστοφόρο ζώο και για νεογνό) η γαλούχηση, η γαλουχία, το βύζασμα.